De wolk aan emoties is wat neergeslagen over wat voluit Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied heet. Het plan dat minister Van der Wal voor Natuur en Stikstof vrijdag bekend maakte over toekomst van de landbouw, over de nabije toekomst.
Het terugdringen van de stikstof uitstoot zal leiden tot een ingrijpende verandering van het platteland, zo blijkt uit de nota. Het plan maakt deel uit van de bredere transitie van Nederland naar een klimaatneutraal Nederland in 2050. Waar gaat het om?
Alle sectoren
De aanpak van de stikstof zal verstrekkende gevolgen hebben. In de provincie Groningen moet in 2030 25 de uitstoot van stikstof met 25 procent verminderen. In Friesland 34 procent. Limburg is voor 52 procent aangeslagen. In de Gelderse Vallei moet de uitstoot dalen met 56 procent. In een aantal natuurgebieden legt de minister een reductie van 95 procent op. Zo lijkt de provincie Groningen er nog redelijk vanaf te komen maar het kaartje geeft aan dat in de Veenkoloniën een zwaardere last ligt dan in de noordelijke rand, zeg maar de gemeente Het Hogeland.
Het plan is geen verrassing. Onder minister Carola Schouten werd vastgelegd dat de landbouw moet verduurzamen naar kringlooplandbouw om de stikstofuitstoot terug te dringen. In het regeerakkoord is de stikstofverlaging vastgelegd. Bovendien zit Nederland vast aan de Europese verplichtingen hiervoor. “Ons land staat voor ingrijpende opgaven als het gaat om het verbeteren van onze natuur, klimaat en waterkwaliteit. De indicatieve stikstofreductiedoelen vragen per gebied zo snel mogelijk actie van de sectoren industrie, bouw, mobiliteit en landbouw. Met name de opgave voor de landbouw is groot. Hiervoor is nodig dat agrarisch ondernemers versneld de transitie doormaken naar kringlooplandbouw in 2030,” zo laat de minister weten.
Stikstof
Wat is er mis met stikstof? Stikstof zit in de lucht, hangt om ons heen. Op zich is stikstof niet schadelijk, het zijn de stikstofverbindingen die het probleem vormen. De verbinding van stikstof met waterstof levert het zeer schadelijke – voor mens en milieu – ammoniak op. Ammoniak ontstaat vooral door verdampt mestvocht. Stikstofoxiden ontstaan door verbinding van stikstof met zuurstof met als bron vooral verkeer en industrie. Nu is de landbouw aan de beurt, maar de andere sectoren – bouw, verkeer, en industrie mogen er vanuit gaan dat in het najaar minister Van der Wal het pakket voor hen klaar heeft, zo kondigde zij tenminste aan.
Waarom zo’n haast?
Het is zo dat sinds 1990 de stikstofuitstoot in Nederland is gehalveerd. Maar dat is bij lange na niet genoeg; de helft van héél veel is nog steeds heel veel. De bodem verzuurt verder, planten en bloemensoorten en insecten verdwijnen, vogels en dieren worden bedreigd door de stikstofuitstoot. Hoewel de urgentie bekend was bleef de regering doorgaan met het afgeven van vergunningen voor veehouderij, de aanleg van wegen en andere stikstof uitstotende activiteiten. Dit gebeurde met de rekensom in het achterhoofd dat in de toekomst de stikstof wel zou worden teruggedrongen. In 2019 oordeelde de Raad van State in het Urgenda-vonnis dat deze handelswijze in strijd was met de Europese natuurwetgeving. Deze uitspraak was een ramp voor de bouwwereld. Om het kort en krachtig te zeggen. Het plan maakt deel uit van de bredere transitie van Nederland naar een klimaatneutraal Nederland in 2050.
Wat mag er nog
Wat gaat er nu gebeuren? De minister heeft vastgesteld wat er nog aan stikstof mag worden geproduceerd. Deze doelstellingen moeten in 2035 gehaald zijn. Er is 34 miljard beschikbaar om deze overgang te maken. In 2030 moet driekwart van de beschermde natuurgebieden niet meer in kwaliteit achteruit gaan door stikstof.
Er zijn gebieden die hard getroffen worden. Dat komt omdat daar veel meer stikstof wordt uitgestoten dan in andere regio’s met minder veeboeren en minder industrie. De taakstellingen zijn gebaseerd op een aantal factoren: de staat van de natuur, de geschiktheid van bodem en water voor agrarisch gebruik en de ligging van de gebieden. Deze afwegingen maken dat het landelijk ogende Limburg 52 procent voor de kiezen krijgt, en het landbouwgeschikte Groningen 25 procent.
Wie moet het doen?
Hoe moet dat gebeuren? Minister Van der Wal heeft alleen de doelen aangegeven. De provinciebesturen moeten volgend jaar met de plannen komen om de aangegeven normen te behalen. Zeg maar: het hoe doen we dat. Overigens, alle sectoren moeten evenredig bijdragen aan de stikstofreductie. En daarin zit de angel. De stikstofoxiden liggen als een deken over het land, afkomstig van lucht- en scheepvaart, verkeer, bouw, landbouw enzovoort. De ammoniak die in de directe omgeving neerslaat komt voor 85 procent van de landbouw. Duidelijk is dat de aanpak dramatisch zal huishouden bij de boerenbedrijven, de veeteeltbedrijven. Naar schatting zal dit leiden tot inkrimping van de veestapel met 30 procent.
Niet alles kan meer overal
Is de minister hard voor de boeren? Dat is een lastige vraag. Ministers Staghouwer van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft vrijdag een nota gepubliceerd waarin hij een zeer lange reeks steunmaatregelen, technische en bedrijfskundige ondersteuning voor e boeren aanbiedt. Deze nota heeft niet de aandacht gekregen die het verdient. De keuzes zijn wel duidelijk: transitie naar circulaire landbouw, inkrimping, verplaatsing of bedrijfsbeëindiging. Dezelfde keuzes heeft minister Van der Wal bij de hand. “Niet alles kan meer overal. Ondernemers en projecten – of het nu gaat om industrie, bouw, mobiliteit of landbouw – moeten ervoor zorgen dat hun activiteiten passen binnen de draagkracht van het gebied. Dit vraagt om een andere manier van ondernemen en leidt tot grote veranderingen in het landelijk gebied en veel impact voor betrokken partijen. Door reductiemaatregelen voor stikstof in een gebiedsgerichte aanpak slim te combineren met andere reductiemaatregelen om klimaat, bodem en waterkwaliteit te verbeteren, herstelt de natuur, komt vergunningverlening voor ondernemers en bouwprojecten weer op gang,”
Dit is het begin
Zullen deze maatregelen het halen, gezien de weerstand? Het gaat om een startnotitie. Provincies krijgen ruimte om maatwerk te leveren en mogelijkheden om af te wijken als de maatregelen te zware gevolgen hebben voor de sociale en economische structuur van het platteland. Echter, als de plannen niet op tijd klaar zijn, grijpt de minister in. Het is moeilijk in te schatten wat er van de plannen overblijft nadat alle lobby-groepen hun werk hebben gedaan. Het gaat hier niet alleen om boerenorganisaties, maar ook om de lobby van de bouwwereld, de banken, de agri-concerns, de toeleveringsbedrijven en de tegenstand in het parlement./BM
