Het verdriet van Spijk: 80 jaar na de explosie van de munitieloods

Bij elke verjaardag had mijn opa wel wat verhalen uit zijn jeugd te vertellen. Hij vertelde vooral over de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Zo vertelde hij hoe ze zich in de sloot verstopten voor de Duitsers. Hij had altijd wel weer een ander verhaal paraat.

Er was één verhaal waar hij niet graag over sprak: de explosie van de munitieloods in Spijk. Mijn opa was ooggetuige van deze ramp. Zeven jonge mannen uit Spijk kwamen om het leven. Een van de slachtoffers is nooit teruggevonden.

Door Jens Vos

Op 12 juni aanstaande is het exact 80 jaar geleden dat Spijk werd opgeschrikt door een harde knal. Een loods waarin munitie van de Duitsers was opgeslagen, ontplofte. Een dag die niet snel vergeten zal worden in het dorpje.

Tot op de dag van vandaag leven nog veel vragen over dit tragische incident. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Vlak na de Tweede Wereldoorlog vonden sommige jonge inwoners van het dorp het interessant om met de munitie te spelen. Zo werd er gespeeld met het kruit uit de kogels, en ook met vuur. Ook de koperen hulzen waren voor verschillende inwoners van het dorp interessant. Daar werden bijvoorbeeld paraplustandaards en asbakken van gemaakt. Verder speelden bewakers van de schuur met de wapens en werd er gerookt.

Het nonchalante gedrag met de munitie en wapens bij de loods bleef niet onopgemerkt. Na waarschuwingen en uitingen van bezorgdheid door dorpsbewoners werd afgesproken dat er bij de loods niet meer gerookt mocht worden. Toch sloeg het noodlot toe op die bewuste maandag 12 juni. De loods ontplofte, en ver in de omgeving waren zwarte rookwolken te zien. Van de loods bleef niets over.

Op deze plek stond de loods waar de munitie werd heengebracht.

Mijn opa Piet Vos was een van de mensen die munitie naar de loods bracht. In de documentaire Spijk in Rouw – De munitieloods uit 2018 vertelde hij over de ontploffing, die hij zich goed kon herinneren.

Veel van de munitie werd opgehaald uit het nabijgelegen Nansum. Het was de bedoeling dat de munitie van de Duitsers eigendom zou worden van de Nederlandse regering. Mijn opa bracht wagens vol munitie naar de loods.

De restanten van de bunkers in Nansum

Dorpsbewoners zagen het niet zitten dat de munitie en de wapens naar de loods werden gebracht. Zij vonden dat de bunkers, waar de meeste munitie vandaan kwam, prima opslagplaatsen waren. Dat werd door de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) anders gezien, want dan zouden bij elke voormalige Duitse bunker wachtposten moeten komen. Daar had de BS geen menskracht voor.

Andere bunkers

Een deel van de munitie die in Spijk werd opgeslagen, kwam uit de bunkers bij Termunten. Op de voorste bunker in Termunten stond een zwaar geschut waarmee geschoten kon worden op schepen die voeren op de zeegrens van Emden en Termunten. Daarachter stond nóg een bunker van de Duitsers.

Het interieur van de bunker met het geschut

Twee verschillende ingangen van de achterste bunker

Het geschut in Termunten moest door meerdere soldaten bediend worden. Vijf jaar geleden is op de bunker een ijzeren constructie geplaatst in de vorm van het geschut dat er stond tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De bunkers in Termunten en een foto van het geschut dat er destijds stond

Een ijzeren constructie die is gebouwd in de vorm van het voormalige geschut

Munitie

Piet bracht drie wagens vol met wapentuig uit de omgeving naar Spijk. “Kogels, handgranaten en kanonskogels. Dat heb ik uit Hoogwatum en Nansum opgehaald.”

Toch wilde hij niet alles meenemen. “Landmijnen waren er ook, maar die wilde ik niet op de wagen hebben. Dat waren net weckflessen: glas op glas is glad. Een wagen slingert. Als die zou vallen, zou hij ontploffen, en dan ontploft alles. Ik heb er maar vier meegenomen.”

Piet leverde de eerste wagen af en haalde nog een wagen met munitie op. Toen hij die afleverde, zag hij al jongens met de munitie spelen. Het kruit werd uit de kogels gestrooid en daarmee werd een vuurtje gestookt.

De explosie

Piet weet nog precies waar hij was op het moment van de ontploffing: “Toen de boel de lucht in vloog, was ik bij de Bierumer Oudedijk, bij Wolterse, aan het werk. Ik keek richting Spijk. Ineens zag ik een zwarte wolk met vuur eronder. Op een gegeven moment: BAM! Ik dacht: daar gaat hij al.”

Hij had direct in de gaten dat het om de loods ging. Dat kwam doordat hij zijn vader had verteld waar hij de munitie naartoe had gebracht. “Waar heb je die rommel heen gebracht?” vroeg hij. “Naar de machineloods in Spijk,” antwoordde ik. “Kan die ook nog wel de lucht in gaan,” liet zijn vader weten.

Na de knal was de schrik enorm in het dorp. De ouders van de jongens moesten worden ingelicht, en de volgende dag werden de restanten van de slachtoffers letterlijk bij elkaar gezocht. Zo kon een vrouw haar broer herkennen aan het horloge dat om een losse arm zat.

Erkenning

De omgekomen mensen worden pas sinds twintig jaar erkend als slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. In het dorp werd de ontploffing lange tijd voorgesteld als een ongeluk. Pas sinds 2005 worden de slachtoffers ook erkend als oorlogsslachtoffers, laat Ties Vos weten. Hij is een van de kinderen van Piet en mijn oom. Toen mijn opa nog leefde, heeft hij daar het een en ander over verteld.

Hier zijn de slachtoffers van de explosie begraven. Op het graf staat het monument.

Ties weet ook nog dat er lange tijd geen herdenking is geweest voor dit ongeval. “Het is pas in de laatste vijftien à twintig jaar dat er ook herdenkingen zijn voor deze slachtoffers. Destijds zat ik nog bij Dorpsbelangen in Spijk, en wij hebben ons daar toen voor ingezet.”

Ook laat hij weten dat het nog altijd onduidelijk is wat nou precies de aanleiding was voor de explosie. “Men heeft wel gezegd dat ze daar mensen met het kruit en de munitie hebben zien spelen. Toch kan iets anders ook de oorzaak zijn. Er kan ook een landmijn gevallen zijn – want dat vliegt de boel ook de lucht in.”

Ties laat weten dat een van de slachtoffers nooit is teruggevonden. “Helemaal zeker weet je dan niet of hij erbij is geweest. Maar er is na de explosie niets meer van hem vernomen.” Zo zijn van alle slachtoffers verhalen te vertellen. Enkele van die verhalen worden verteld in de documentaire Spijk in Rouw – De Munitieloods. Die documentaire is hieronder te bekijken. Het verhaal gaat door onder de video:

Ter nagedachtenis aan de ramp wordt op donderdag 12 juni om 16.45 uur een gedenkplaquette onthuld aan de Hoofdweg-Zuid 17, de plek waar het drama plaatsvond.