Oorlog en pandemieën zijn van oudsher de grootste bedreigingen voor de mensheid. Beide zijn voor ons, welgestelde Europeanen, gebeurtenissen die de afgelopen jaren alleen nog ver van huis plaatsvonden. Totdat begin 2020 het coronavirus als een donderslag bij heldere hemel Europa bereikte. Hoelang de onzekerheid zou duren? Niemand die het wist. De enige uitweg leek een toekomstig vaccin. Met de kennis van nu blijkt ook dat niet de alomvattende oplossing te zijn. Hoe doorbreken we deze impasse? Julian Uil geeft een antwoord op deze vraag.
De eerste officiële coronabesmetting in Nederland werd geconstateerd op 27 februari 2020. Op dat moment waren er waarschijnlijk al ruim duizend(en) Nederlanders besmet met het coronavirus. Hoewel de beelden uit Wuhan en Italië grote indruk maakten, waren de meeste nationale regeringen wereldwijd terughoudend met het afkondigen van ingrijpende maatregelen. Pas op 23 maart kondigt Nederland haar zogeheten ‘intelligente’ lockdown af. Het aantal besmettingen, ziekenhuis- en IC-opnames bleven echter lang doorstijgen. Op 17 april werd het hoogste aantal patiënten op de IC bereikt, 1424. De Nederlandse coronastrategie was in de beginfase gericht op het bereiken van groepsimmuniteit. In de TV-toespraak van minister-president Rutte werd groepsimmuniteit omschreven als een ‘’beschermende muur’’ om kwetsbaren zoveel mogelijk te beschermen. Hier kwam echter al snel veel kritiek op. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt namelijk als sinds het begin van de pandemie dat een groepsimmuniteit-strategie tot onnodig veel besmettingen en doden leidt. Het kabinet kwam hier later op terug, groepsimmuniteit zou niet het doel zijn, maar een effect van het beleid.
In de toespraak van Rutte stonden drie mogelijke scenario’s om het coronavirus tegen te gaan centraal: maximaal controleren, het virus onbeheerst zijn gang laten gaan en eindeloos proberen het virus tegen te houden. De maatregelen die op dat moment werden afgekondigd waren in lijn met het eerste scenario, maximaal controleren. Hier kwam het kabinet echter al na een week op terug. In het op 19 maart 2020 verschenen essay The Hammer and the Dance van Tomas Pueyo wordt de urgentie van een lockdown in de eerste fase van de bestrijding van het virus duidelijk. Doordat er nog veel onduidelijk was over het coronavirus, er te weinig zorgpersoneel en -capaciteit was en de exponentiële groei van het aantal besmettingen doorbroken moest worden, leek een lockdown de enige optie te zijn. De lockdown is dan de spreekwoordelijke hamer om het aantal besmettingen terug te dringen, na het onder controle krijgen van het aantal besmettingen dient er met het virus ‘gedanst’ te worden. Het aantal mensen dat besmet raakt zal fluctueren, het mag echter nooit oncontroleerbaar worden.
We staan wederom aan de vooravond van nieuwe maatregelen. Een hoge vaccinatiegraad is niet het antwoord geweest op het doorbreken van deze impasse. Uiteraard, de vaccins beschermen (gedeeltelijk) tegen besmetting en zijn zeer effectief ten aanzien van het voorkomen van ernstig ziekteverloop, toch blijkt dit niet genoeg te zijn om terug te kunnen naar normaal. Op 16 februari 2021 verscheen het artikel The coronavirus is here to stay – here’s what that means in het wetenschappelijk tijdschrift Nature. In dit artikel gaven ruim honderd immunologen, infectieziektedeskundigen en virologen aan dat bijna 90% van hen verwacht dat corona op termijn endemisch wordt. Endemisch betekent kortweg dat het coronavirus niet zal verdwijnen en dat het aantal infecties op termijn relatief stabiel zal worden. Als samenleving zullen we dus met het coronavirus om moeten leren gaan.
Focus verleggen van de waan van de dag naar een veel bredere discussie
Met dit wetenschappelijke artikel als basis hebben de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) een wetenschappelijk-strategisch beleidsdocument geschreven. In dit document, Navigeren en anticiperen in onzekere tijden, schetsen de WRR en KNAW vijf mogelijke scenario’s voor de toekomst. Dit zijn geen vastomlijnde scenario’s die de komende jaren proberen te voorspellen, het gaat hierbij om het verkennen van mogelijke toekomstige ontwikkelingen en problemen die dit teweeg kunnen gaan brengen. De vijf scenario’s zijn: (1) terug naar normaal, (2) griep+, (3) externe dreiging, (4) continue strijd en (5) worst case. De scenario’s lopen uiteen van het volledig uitroeien van het coronavirus tot aan een totale ontsporing van de gezondheidszorg. Bij al deze scenario’s, met uitzondering van de eerste, blijven er voor een langere periode beperkende maatregelen van kracht. Er wordt tot op heden niet goed ‘gedanst’ met het virus. Als samenleving bewegen we van lockdown tot lockdown door inconsistent beleid en de focus op de korte termijn. Wanneer we echt vooruit willen kijken moeten er zowel in de samenleving als in de politiek discussies gaan worden gevoerd over hoe we dit langetermijnbeleid dan vorm willen gaan geven.
Kortom, de focus dient verlegd te worden van de waan van de dag naar een veel bredere discussie. Hoe gaan we met de kennis van nu het toekomstige coronabeleid vormgeven? Wat zijn de uitdagingen die ons te wachten staan wanneer we ons realiseren dat het coronavirus (op termijn) niet zal gaan verdwijnen? Alle corona-gerelateerde maatregelen afschaffen zal in dit stadium zeker geen optie zijn, maar het niet goed doordacht blijven inperken van persoonlijke vrijheden allerminst.
Julian Uil
