Onderdendam ( Gr. ) Vrijdag 23 September 2022 , 05u30 (Zomertijd ):
“ Z- wind. Windstil tot windkracht 1. Licht bewolkt: een vage nevellaag op grote hoogte die op de meeste plekken zo dun is dat je hem nauwelijks ziet. Daardoor kan ik overal boven ons een nog steeds enorme hoeveelheid sterren zien. Met onze hond Nantske sta ik met open mond te starren. Alle oude bekenden zijn er weer : het hele sterrenbeeld Orion, rechts daar boven Aldebaran. Kijk je meer naar links een handhoogte boven de wilgenstruik aan de overkant van het kanaal, daar staat Sirius te stralen. De oude Egyptenaren noemden deze ster Sopdet omdat hij precies opkwam op het moment dat de stroming in de Nijl op zijn hoogste punt was. De rivier overstroomde het land en zette zijn vruchtbare slib afzette op de akkers langs de oever. Sopdet betekent in het Klassiek Egyptisch ’De scherpe ‘. Dat is goed te verklaren wanneer je het hiëroglyph erbij pakt voor deze naam:
Sopdet, Sirius, in het Latijn, kondigt het einde van de jaarlijks droge periode aan. De ster staat voor de godin, die op talloze fresco’s in paleizen en graftombes afgebeeld wordt als een ranke vrouw met een diadeem om haar lange zwarte haren en een ster op het hoofd. In de Hellenistische periode [ omtrent 300 v. Chr. ] werd ze in het Grieks Sothis genoemd. In haar linkerhand draagt ze het Ankh teken, het symbool voor het eeuwig leven en geloof in een leven in het hiernamaals. Ik draai me even om en zoek de hemel af achter me. Boven ons huis staat daar weer als vertrouwd de planeet Jupiter. Ik kijk weer voor me. De maan, zichtbaar aan de overkant, is inmiddels gekrompen tot een vlijmscherp liggend maansikkeltje. Van enige wind is hier boven op de brug helemaal niets te merken. Het is pikdonker. Raar dat ik dat nog steeds vermeld. Misschien omdat het nog steeds zo nieuw is. En blijkbaar ben ik er nog niet helemaal aan gewend. Ik loop hier nu al tientallen jaren rond en sinds zeven jaar ook zo vroeg. Dan weet ik toch gewoon dat ik de komende vijf maanden rond deze tijd in het donker loop, stomme Willemen… Ga het bruggetje af en als ik op het schelpenpad loop, springt meteen in het oog: aan de oostelijke horizon flakkeren rood de toplichten van twee windmolenparken. Die bij het dorp Farmsum en het grote , berucht geworden park in de buurt van de N33. Daarboven twinkelt heel onschuldig en onwetend van al het rumoer daar beneden, Procyon, de helderste ster van het sterrenbeeld Kleine Hond [ Canis minor ]. Ik stap het wandelpad op en laat Nantske van de lijn. Die stort zich meteen op het kweekgras [ Elytrigium repens L. ] in de berm.
Het is vrijdag vandaag. Dus wil ik vandaag maar een onderwerp uitdiepen. Bovendien heb ik beloofd uit te leggen hoe het komt dat een groot gedeelte van de sterrennamen wel bijna tachtig procent ervan, uit het Arabisch komen. Er gaat natuurlijk een vraag aan vooraf: hoe komen hemellichamen eigenlijk aan hun namen. Een beknopt antwoord vond ik op de site :
https://www.astronomie.nl/veelgestelde-vragen/hoe-komen-de-hemellichamen-aan-hun-namen-68?category=Overige+vragen
Die namen worden volgens allerlei tradities en regels toegekend door een speciale commissie van de Internationale Astronomische Unie. [ IAU ]
Langer antwoord:
Sterren en sterrenbeelden dragen namen die in veel gevallen al uit de oudheid stammen. Veel sterrenbeelden zijn genoemd naar figuren uit de Griekse mythologie. Sternamen komen vaak uit het Arabisch, en hebben betrekking op de positie van de ster in het betreffende sterrenbeeld (‘Deneb’ betekent bijvoorbeeld ‘staart’). Overigens zijn de namen (en grenzen) van de 88 sterrenbeelden wél officieel vastgelegd door de Internationale Astronomische Unie (IAU), maar de vele afzonderlijke namen van sterren niet.
De planeten zijn genoemd naar Romeinse goden. Hun manen veelal naar andere figuren uit de Griekse of Romeinse mythologie, hoewel enkele grotere manen van de reuzenplaneet Uranus genoemd zijn naar hoofdpersonen uit toneelspelen van William Shakespeare en gedichten van Alexander Pope.
Planetoïden droegen oorspronkelijk ook mythologische namen, maar er zijn er inmiddels zo veel bekend dat vrijwel elke naam die door de ontdekker wordt voorgesteld (binnen bepaalde regels) geaccepteerd wordt. Kometen worden standaard naar hun ontdekker(s) genoemd.
De namen van nevels (zoals de Paardekopnevel of de Rozetnevel) en sterrenstelsels (zoals het Sombrerostelsel of het Wagenwielstelsel) zijn nergens officieel vastgelegd; ook voor sterrenhopen en clusters maken astronomen soms gebruik van niet-officiële namen (bijvoorbeeld de Wild Duck-sterrenhoop en de Bullet-cluster).
Voor kraters en andere oppervlaktestructuren op het oppervlak van planeten en manen worden vaak bepaalde naamgevingsschema’s gehanteerd. Zo worden kraters op Mercurius genoemd naar kunstenaars, en dragen de kraters op Venus allemaal vrouwelijke namen.
De Almagest? Wat is dat ?
Dat een groot deel van de sterrennamen uit het Arabisch komt doordat het oorspronkelijke overzicht van sterren en planeten in het heelal van de Griekse sterren- , wiskundige en geograaf Claudius Ptolemaeus ( 87-150 na Chr. ] afstamt die een boekwerk schreef dat tot in de late Middeleeuwen min of meer als hét handboek over sterrenkunde beschouwd werd. Het bevatte naast een verhandeling over de banen van de planeten en de aard ervan, een sterrenlijst die Ptolemaeus had ontleend aan het werk van een veel vroeger levende sterrenkundige Hipparchus [ 190- 120 v.Chr. ]. De laatste stelde in 134. v Chr. een sterrencatalogus op, een lijst van sterren die Ptolemaeus overnam. De tekst van het werk van van Ptolemaeius met deze sterrenlijst was heel lang slechts vanuit een paar manuscripten bekend. Die ‘zwierven ‘min of meer rond door Europa. En werden hier en daar afgeschreven. Maar het boek bereikte een veel groter publiek toen het in de tiende eeuw werd vertaald en aangevuld in het Arabisch. En wel door de Perzische astronoom, met een Arabische naam: Abu-l-Husan- Husan-Abd-al-Rahman ibn Omar al-Sufi al-Razi ( 903-986 n. Chr. ). Het staat bekend als de Almagest.
Om even de puntjes op de i te zetten de Almagest is oorspronkelijk geschreven in het Grieks als Ἡ μαθηματικὴ σύνταξις (Hē mathēmatikḕ sýntaxis; “De mathematische ordening”). Het boek werd later Ἡ μεγάλη σύνταξις (Hē megálē sýntaxis; “De grote ordening”) genoemd. Het superlatief daarvan is Ἡ μεγίστη σύνταξις (Hē megístē sýntaxis; “De grootste ordening”). Zo werd het boek genoemd in de Byzantijnse tijd. En het is deze titel waardoor het zijn Arabischenaam المجسطي (al-majisṭī) heeft gekregen . In het Latijn nam men de Arabische naam over als Almagestum. Terug naar de Perzische astronoom met die heel lange naam, die voor het gemak Al-Soefi wordt genoemd. Zijn belangrijkste werk (uit 964) is het Boek van de vaste sterren, geïllustreerd met afbeeldingen van de sterrenbeelden en in het Arabisch getiteld Kitab al-kawakib al-thabita al-musawwar. Deze sterrenatlas van Al-Sufi had grote invloed op de middeleeuwse Europese sterrenkunde.
Lijstje
Enig inzicht in waar we het over hebben hier een aantal Arabische voorbeelden naast datgene wat jullie alslezer van deze dagelijkse blog of column kennis mee maakten. De lijst heb ik gevonden in de digitale encyclopedie Wikipedia met als link :
https://nl.frwiki.wiki/wiki/Liste_des_%C3%A9toiles_ayant_un_nom_d%27origine_arabe
Acamar : آخر النهر (ʼĀkhir ān-nahr) betekent “de monding van de rivier”
Achernar : آخر النهر (Akhir al Nahr) wordt soms Achnar gespeld, wat “einde van de rivier” betekent.
Achird : van ‘áchir wat “laatste, einde” betekent.
Acrab : العقرب (al-ʿaqrab) wat betekent “de schorpioen” (het is een ster van Kreeft ).
Acubens : الزبانى (Az-Zubana) wat “de klem” betekent.
Adhafera : الضفيرة (Ad-Dafirah) wat “de lus” betekent.
Ain : عين (‘Ain) wat “oog” betekent.
Albali : البالع (albāli ‘) betekent “de slikker”.
Albireo : deze naam komt voor in Europa ten tijde van de Renaissance na een opeenvolging van fouten en van slechte interpretaties, met als oorsprong de Griekse naam van het sterrenbeeld, getranscribeerd in het Arabisch en vervolgens verkeerd geïnterpreteerd in het Latijn. Het komt met geen enkel Arabisch woord overeen.
Alchiba : الخباء (Al-Khiba ‘) wat “de tent” betekent.
Aldebaran : ‘الدبران’ (Al Dabarān) De volgeling (van de Pleiaden )
Alnilam : النظام (An-Niżām) van نظم (nażm) wat “rij van parels” betekent.
Alnitak : an-nitaq, “de riem”
Altaïr : النسر الطائر (al-nasr al-taʾir) wat “de adelaar tijdens de vlucht” betekent. De Arabische naam verschijnt vóór vertalingen van Griekse werken. De oorsprong is waarschijnlijk Soemerisch of Babylonisch, voor deze volkeren was Altaïr “de ster van de adelaar”.
Ancha : أنقاء (anqa) wat “heup” betekent . Deze ster maakt deel uit van het sterrenbeeld Waterman. Net als andere Arabische sterren ( Ain , Deneb , Alnitak , Mintaka ,Mirach , Rigel ) ontleent Ancha zijn naam aan oud Arabisch anatomisch jargon.
B
Betegeuze : van يد الجوزا, yad al-jawzāʾ, “hand van al-jawzāʾ”, getranscribeerd met een diakritische leesfout in de Middeleeuwen in Bedalgeuze, daarna in Renaissance in Betelgeuze. De Arabische term is oud en dateert van vóór de vertaling van Griekse werken door moslimastronomen.
D
Deneb : De naam Deneb om de ster α Cygni aan te duiden komt van het Arabische ذنب الدجاجة Dhanab ad-Dajājah, de ‘staart van de kip’ (de kip is ons sterrenbeeld van de ‘zwaan’ geworden), het is een vertaling van de naam van Ptolemaeus.
Denekobab : ذنب العقاب, (ḏanab al-ʿuqāb), ook wel gespeld als Deneb Okab, “de staart van de adelaar”.
M.
Mintaka : المنطقة “harnas” of “riem”
Mekbuda : مقبوضة “de gevouwen poot van de leeuw”
Mirach : إزار en مئزر [izar, miîzar] “gordel”, doordat corruptie verschillende transliteraties heeft gegeven, waaronder Mirach.
Mirfak : Mirfaq el Thurayya, de elleboog van de Pleiade
R
Rigel : afkorting voor oud Arabisch (van vóór de Griekse invloed) Rijl al-jawzā ‘, “al-foot jawzā'” de naam verscheen in Europa aan het einde van de x de
RigelKentaurus of Alpha Centauri: onlangs in het Westen geïntroduceerd met een naam die door moslimastronomen werd gebruikt (vertaald uit Ptolemaeus) رجل القنطور, wat de voet van de Centaur betekent.
S
Saïph : سيف الجبار saïf al Jabbar, het zwaard van de reus.
Schedar : de borst.
Skat ontleend aan het Arabische الساق (as-saq) wat “tibia” betekent.
Misschien vraagt iemand van jullie zich af, waarom ik zoveel nadruk leg op het Arabische aandeel in de geschiedenis van de sterrenkunde. De eerste maar zeker niet de onbelangrijkste reden is dat het gewoon een feit is dat rond het jaar duizend wanneer het gaat over het algemene beschavingsniveau, hygiëne, medische kennis waaronder anatomie, kennis van de natuurwetenschappen, architectuur, literatuur, het Midden Oosten verre superieur was aan die van het Westen. Mede dankzij het feit dat men daar de nalatenschap van het Oostelijk deel van het Romeinse Rijk veel beter had geïntegreerd in de eigen cultuur. Hoe aantrekkelijk het stedelijk leven daar wel niet was bleek toen de Westerse adel in de tijd van de Kruistochten neerstreek in Palestina en Syrië en zich daar voorgoed settelde, ze heel snel oriëntaliseerde. De manier van leven overnamen van hun omgeving.
‘ Moordenaars en bandieten ‘
Vooral in de negentiende eeuw zijn door toenmalige historici de kruistochten, de strijd tegen de Islam, voorgesteld als de strijd van het hyper beschaafde en moreel superieure Christendom uit het Westen tegen een stel onbeschaafde Saraceense moordenaars en bandieten. Datr gebeurde niet voor niets. Het legitimeerde de kolonisatie van de rest van de wereld door het beschaafde Westen. Als kind kan ik nog goed me de dunne boekjes herineren die wij in de klas te lezen kregen over het ‘Beleg van Damiate [ Het Beleg van Damietta was een anderhalf jaar durende belegering van de Egyptische havenstad Damietta door de kruisvaarders van de Vijfde Kruistoch die begon in mei 1218 en leidde tot de inname op 5 november 1219 , waarbij de ‘Onzen ‘ alleen door hun vasthoudendheid de Saracenen uithongerden. ] En zelfs toen ik in 1968 op de Katholieke Universiteit Nijmegen aan een studie Geschiedenis begon , werd ons in het tweede jaar verboden de boeken van de historicus Jan Romein te bestuderen of op de officiële leeslijst tezetten. Romein vond dat er op de wereld meer beschavingsbronnen waren dan uitsluitend het Westen. De wereldcultuur is van stond af aan, zo was zijn overtuiging, multipolair.
Biertje!!
Toch zijn er ook in Nederland nog hele volksstammen die luid applaudisseren bij de uitspraken van Geert Wilders over die verfoeilijke cultuur van de I lam, die als agenda heeft om Nederland stap voor stap over te nemen, al was het alleen maar door het hogere kindertal. Het zal het einde van de Westerse beschaving betekenen. Eerlijk gezegd zou ik niet graag voor de hoeveelheid Nederlanders die deze mening onderschrijft, een biertje bestellen. Ik ben bang dat ik onmiddellijk failliet zou gaan…………………………………..( Wordt vervolgd )
Iedere ochtend tussen 04u00 en 07u00 doet Kees Willemen, journalist en (politiek ) tekenaar uit Onderdendam (Gr.) een ‘Winkelhaakje ‘. Dat is een wandeling van ongeveer 25 minuten met zijn hond Nantske ( een elf jaar oude Golden Retreiver – jachtlijn ) aan de oostkant van het Boterdiep in Onderdendam, een klein dorp van 595 inwoners , 14 kilometer ten noorden van de stad Groningen.
