Groningse vrouwen, we hebben best wel wat om trots op te zijn. De publiciste Sanne Meijer en de lerares Iris van den Brand, ze zijn historici, hebben met het enkele maanden geleden verschenen ‘Vraauwlu’ een monument van 382 pagina’s opgericht voor vrouwen die in de geschiedenis van onze provincie hun sporen hebben achter gelaten.
Het is gewoon heerlijk om Vraauwlu te lezen. Ja, Aletta Jacobs is wel een oude bekende. Theda Mansholt, pionier van het huishoudonderwijs, de nog steeds wat miskende dichteres Ida Gerhardt, zo even wat namen van bekende, beroemde vrouwen uit het Groningse. Wat het boek van Meijer en Van den Brand zo aardig, interessant maakt, is dat er een hele zwik aan vrouwen voorbij komt waar je wel eens van gehoord hebt maar niet verder aandacht aan hebt besteed. Ze hebben een naslagwerk afgeleverd waarmee we gemakkelijk even kunnen nakijken wie dat ook weer was. Een willekeurig voorbeeld: Alegunda Ilberi, zij is nu vooral bekend als naamgeefster van een zorginstelling in Bedum, ze is er in 1695 geboren en schreef piëtistische gedichten. Zo, nu weten we waarom die instelling deze naam heeft. Ergens diep in het geheugen zit Roosje Vos, in de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Juist, Roosje Stel-Vos, activiste van de naaisterbond die een opleidingsschool in Groningen stichtte.
De verzameling vrouwen zijn ondergebracht in thematische hoofdstukken. Tja, wat was Groningen in de eerste feministische golf (1870-1920) een broeinest van emancipatie. Wat leverde onze provincies toch een reeks voortreksters in de ontwikkeling van het onderwijs. Neem de onderwijzers Gertruida Ullman (1875-1962). Ze had de akte van bekwaamheid voor het lager onderwijs en behaalde de akte om Frans te mogen geven in het lager onderwijs. Ze stond aan een openbare school in Veendam. In 1904 werd ze zwanger en vroeg onbetaald verlof aan. Ze kreeg van het gemeentebestuur eervol ontslag omdat de combinatie werken in het onderwijs en gezin niet zo geschikt was, met goedkeuring van de gemeenteraad. Ze vocht dit aan en kreeg vanuit het hele land steunbetuigingen. De schoolinspectie tikte de gemeente op de vingers omdat het niet had aangetoond dat Gertruda niet goed zou kunnen functioneren door haar moederschap. Uiteindelijk kwam de minister van binnenlandse zaken er aan te pas die bepaalde dat als de gemeente vond dat zij niet functioneerde vanwege de zwangerschap, dan hoefde de gemeente dat niet te bewijzen. Pas in 1956 werd het verbod op zwangerschap en huwelijk als ontslaggrond van kracht. Daar krijg je gedachte bij. Als je een gedenkboek voor het 100-jarig bestaan van een school doorbladert, zie je oude klassenfoto’s met doorgaans alleen jonge juffen. Ja, ze moesten er uit als ze trouwden.
Met de invoering van het algemeen kiesrecht in 1919, toch het kroonjuweel van de eerste feministische golf, zette de modernisering van de samenleving door. Vrouwen druppelen dan de gemeenteraden en het provinciebestuur in. Zo rond deze tijd wemelt het in het boek van Meijer en Van den Brand van éérste vrouw……in de wetenschap, in de politiek, in de volkskunde, in de kerken, de kunsten. En gestaag groeit dat door. Ik heb het boek doorgebladerd met als leesindicator, aandachtspunt, de modernisering van de samenleving. Dan zie je de feminiserende druk eind 19e eeuw op het vrouwenkiesrecht, de druk van vrouwen op gelijkstelling in het onderwijs, daar zaten wel wat pioniers. In de tweede feministische golf- eind jaren zestig dringt de emancipatie door in de sfeer van gelijke beloning, gelijke kansen en ook in de persoonlijke levenssfeer. Rond 1970 oefende slechts 10 procent van de Nederlandse vrouwen een beroep uit en dat waren vooral proletarische beroepen; ze werken tot hun huwelijk vooral in de standaardproductie fabrieken. Na het huwelijk blijven doorwerken met steun als kinderopvang enzovoorts, daar is in Nederland in vijftig jaar tijd wel wat veranderd.
De opzet van ‘Vraauwlu’ is even wennen. Elk hoofdstuk – thema – begint met een portret van een prominente vrouw met een wandel- of fietsroute langs plekken waar deze vrouw heeft gewerkt en geleefd, in haar voetsporen fietsen of wandelen. Op het eind van het hoofdstuk geven de auteurs een lijst met korte stukjes over vrouwen die op het zelfde gebied actief zijn geweest. Heel sympathiek zijn de stukken over vrouwen die in de huidige tijd voor de emancipatie van belang zijn.
Onze gemeente verdient een Vraauwlubuurt
Het mooiste stukje in het boek? De staking bij de sigarenfabriek Champ Clark in Nieuwe Pekela. De vrouwen daar kwamen er achter dat de mannen een loonsverhoging hadden gekregen. Die eisen zij ook en de directie weigerde dat met het argument dat mannen zwaarder werk deden en dus meer mochten verdienen. Ze zochten steun bij de communistische voorman Fré Meis en toen brak in december 1969 de eerste wilde vrouwenstaking uit, dat wil zeggen zonder steun van de vakbond. Na vier weken haalden ze de overwinning binnen. Het verder strekkend resultaat van deze staking, zo melden de schrijfsters, was dat er een CAO kwam voor de gehele tabaksindustrie en dat de lonen in Nieuw Pekela gelijk werden getrokken met die in de Randstad. Het verhaal is een pareltje in de klassenstrijd.
Achterin is een register opgenomen van vooraanstaande vrouwen naar gemeente. Dat bracht me op het aardige idee dat als in de gemeente Het Hogeland een nieuwe wijk wordt aangelegd, dit de Vraauwlu-wijk moet worden. Met straatnamen als Dinie Aikema (oorlog, Leens), Sietje Gravendaal-Tammes (Kloosterburen, oorlog), Line Huizinga-Onnekes (Vierhuizen Groninger taal en cultuur), nou, daar zijn 19 namen van Hogelandse vrouwen die tot ons cultureel erfgoed behoren, erflaters van onze regionale geschiedenis. Daar kun je wel een wijk mee bouwen. Bloemenbuurt, professorenbuurt? Een Vraauwlubuurt, dat verdient Het Hogeland.
Berto Merx
Iris van den Brand en Sanne Meijer: Vraauwlu. Groninger vrouwen in de geschiedenis. Uitgeverij Passage, Groningen. Prijs: 34,90 euro.
