Armoedebeleid: gemeente wil maatwerk, vertrouwen en betere toegankelijkheid 22 september 202322 september 2023 Uit de losse pols: er zijn in onze gemeente 21 of 22 regelingen ter ondersteuning van inwoners die in armoede leven. Is het dan vreemd dat mensen niet op de hoogte zijn van waar ze recht op hebben en daar gebruik van maken? Je zou er haast een dagtaak aan hebben. De gemeenteraad boog zich over het armoede- en minimabeleid tot 2028. Uit het klanttevredenheidsonderzoek en de evaluatie die wethouder Mariette de Visser de raad voorlegde blijkt dat in het bereik (bekendheid) van regelingen nog een slag te slaan is. Van de mensen die in aanmerking komen voor een energietoeslag blijkt dat 12 tot 21 % niet op de hoogte is van de overige minimaregelingen, zoals de tegemoetkoming aanvullende ziektekostenverzekering (21%) of bijzondere bijstand (14%). Nou kan men daar schamperig over doen, een feit is dat overal in Nederland sprake is van onderuitputting van regelingen: mensen die er recht op hebben weten de weg er toe niet te vinden. Dat is onbekendheid met de regelingen. Borrelpraat over misbruik van voorzieningen Een ander facet is uitvoering van de regelingen. In het nieuwe beleid komt meer aandacht voor maatwerk, dat wil zeggen dat er meer oog komt voort het specifieke, de bijzondere situatie van een persoon en dat er als het nodig is van de regels en procedures kan worden afgeweken. Het derde element in het nieuwe beleid is het invoeren van het principe van vertrouwen. “Ga er vanuit dat een aanvrager van steun en hulp, eerlijk is, fouten kan maken bij het aanvragen, ten onrechte steun aanvraagt,” stelt de nota. Er blijft nog een beperkte controle, steekproefsgewijs, op het al dan niet terecht ontvangen van een uitkering of andere steun. Misschien is dit wel het interessantste deel van het beleidsplan, een eind maken aan dat op borrelpraat gebaseerde wantrouwen over misbruik van de sociale voorzieningen. Waar gaat het over? In onze gemeente leven 2600 huishoudens tot op het niveau van 120 procent van de bijstandsuitkering. Het gaat om 4100 personen waarvan 3300 volwassenen en 700 kinderen. Van die 2600 huishoudens zijn er 1600 vier jaar of langer afhankelijk van de bijstand, het gaat om 2300 personen, 1900 volwassenen en 400 kinderen, zo meldt het beleidsplan. Om het concreet te maken: de uitkering voor een alleenstaande is op dit moment 1216 euro, voor gehuwden 1738. Bijstand is genoeg voor wonen, verzekeringen, eten en drinken, wat zakgeld en af en toe een cadeautje. Naargelang de omstandigheden komen daar nog toeslagen bij. ‘Culture of poverty’ doorbreken Armoede is een complex verschijnsel, stelt het beleidsplan terecht, waarvan verschillende factoren, zoals een laag inkomen, lage maatschappelijke participatie, opleidingsniveau, lichamelijke en psychische gezondheid, zelfredzaamheid, wonen en leefomgeving nauw met elkaar zijn verweven Er is vaak sprake van meervoudige problematiek. Armoede en schulden belemmeren mensen bij het volwaardig meedoen in de samenleving. Armoede is, naast een financieel moeilijke situatie, ook een mentale toestand van geen kansen meer zien. Door de ervaren schaarste vermindert de informatieverwerking en zijn mensen minder goed in staat om opties te evalueren en tot ‘kwalitatief goede’ keuzes te komen.. Uit onderzoek blijkt dat het omgaan met armoede en schulden een dagtaak is. Mensen met een langdurig laag inkomen zijn heel goed in het focussen op en oplossen van korte termijn problemen, zoals het verkrijgen van eten voor weinig geld, maar door de focus op korte termijn problemen raken andere zaken uit beeld. Je staande houden in deze situatie, het heet ‘culture of poverty’. “In Het Hogeland zien we armoede dus als iets dat meer is dan alleen beperkte financiële middelen hebben. De definitie van bestaanszekerheid is eigenlijk het kunnen meedoen in onze samenleving. Om de armoedecijfers te kunnen vergelijken met die van andere gemeenten en de omvang van de doelgroep te bepalen, definiëren we armoede als het moeten rondkomen van een inkomen tot en met 120% van de geldende bijstandsnorm. De inkomensondersteunende maatregelen in de gemeente Het Hogeland zijn van toepassing op deze doelgroep,” aldus het beleidsplan. De basis op orde, noemt De Visser het. Het gaat het probleem dat inwoners niet weten welke regelingen er zijn. Het Hogeland gaat zich aansluiten bij de Voorzieningenwijzer, een website waarmee je snel er achter komt welke regelingen er zijn en of je er in aanmerking voor komt. Ik heb een test gedaan op de Voorzieningenwijzer van de gemeente Groningen en de conclusie is dat deze ‘tool’ uitstekend werkt. Blijft het probleem van de digitale toegankelijkheid – niet iedereen is vaardig op het internet – maar dat is in het kader van het armoedebeleid niet op te lossen. De menselijke maat in het oog houden Maatwerk is het tweede element van het beleid. Er komt meer oog voor specifieke omstandigheden. Denk hierbij aan echtscheiding, overlijden, die drastische financiële gevolgen kunnen hebben. De ambtenaren krijgen meer vrijheid om af te wijken van regels om “de menselijke maat” in het oog te kunnen houden. De Visser constateert terecht dat dit een heel lastige kwestie is: “Het leveren van maatwerk betekent vooral iets voor onze eigen organisatie. Het betekent dat we nog meer dan we al doen moeten kijken naar wat de inwoner nodig heeft. Hierbij laten we ons niet leiden door de schotten van wetten of begrotingen. We zijn reeds gestart met het werken met Integrale Sociale Teams, maar we kunnen meer doen om integraal maatwerk te leveren. Het is belangrijk dat uitvoerende medewerkers zich bewust zijn van de ruimte die de maatwerkbeoordeling biedt bij het afhandelen van de aanvraag. Niet de regel staat voorop, maar het individu en zijn of haar unieke omstandigheden. We zetten in op training van deze vaardigheden om meer maatwerk te kunnen bieden.” Er komen perspectiefgesprekken. We hebben 1600 mensen die zeer langdurig in armoede leven. En zich een ‘culture of poverty’ hebben eigen gemaakt. De beleidsnotitie: “We zetten met de inwoner een stip op de horizon en helpen kleine stapjes vooruit te maken. Dit met als doel om niet meer te leven in armoede en wellicht op de lange termijn uit te stromen uit de Minimaregelingen. Het Hogeland wil inwoners ondersteunen door het gesprek aan te gaan. We willen onze inwoners op individueel niveau de goede richting wijzen bij het zetten van de eerste stap uit de langdurige armoede.” In het Perspectiefgesprek komen vragen aan de orde als: Welke mogelijkheden zijn er in Het Hogeland, van maatschappelijk werk tot cursussen omgaan met geld en van gezondheidsstimulering tot verduurzaming. Dit kan allemaal bijdragen aan het zetten van een eerste stap, afhankelijk van wat de inwoner nodig heeft: “Het resultaat van het Perspectiefgesprek is dat inwoners een eerste stap uit de armoede zetten. Dit is voor de een al een stap naar (betaald) werk, maar kan voor de ander een lidmaatschap van de voetbalvereniging zijn en voor een derde weer een buddy die meegaat naar de Voedseltuin.” “We gaan uit van vertrouwen in onze inwoners” Het laatste hoofdstuk van de beleidsnota heet Van controle naar vertrouwen. Dit gaat over de papierwinkel rond de regelingen. “Inwoners geven aan dat zij vaak inkomensgegevens moeten aanleveren. Wij willen ervoor zorgen dat inwoners maar eenmalig inkomensgegevens hoeven aan te leveren. Alleen in geval van wijzigingen vragen we deze opnieuw op. Dat betekent dat wanneer een inwoner reeds een minimaregeling ontvangt, en een nieuwe aanvraag doet voor een andere regeling met dezelfde inkomensgrens, we niet opnieuw toetsen. We gaan uit van vertrouwen in onze inwoners. Daarbij vragen we gericht of er wijzigingen zijn in bijvoorbeeld inkomen en gezinssituatie bij een nieuwe aanvraag. De toetsing op inkomen ligt bij verschillende organisaties. Niet alleen de gemeente toetst, maar ook subsidiepartners. We willen met toestemming van de inwoner deze gegevens uitwisselen, zodat maar slechts eenmalig hoeft te worden getoetst,” zo stelt wethouder De Visser. Om misbruik tegen te gaan wordt er steekproefsgewijs gecontroleerd op rechtmatigheid. Indien er onterecht gebruik wordt gemaakt van minimaregelingen wordt de voorziening gestopt. “Terugvorderen doen we alleen bij opzettelijke fraude.” Indexering van bedragen als inflatie correctie Bij de voorbespreking van de nota in de gemeenteraad sneed Linda Visser van Lokaal Sociaal een belangrijke kwestie aan. Het gaat – als voorbeeld van haar – om de indexering van regelingen zoals de kledingcheque. Die is al jaren 50 euro waard. De gierende inflatie maakt dat dit bedrag in 2023 aanzienlijk minder waard is. Ze vroeg indringend aandacht voor dit bredere probleem. Han Hefting (PvdA) verwonderde zich erover dat in deze minimaregeling de afvalstoffenheffing niet is opgenomen. Voor de zomer besliste de raad dat de vrijstellingsregeling die nu wordt opgebracht door iedereen moet worden ondergebracht bij de regelingen voor armoedebestrijding. Waarom dit niet gebeurd is, vroeg hij, raadsbreed ondersteund. Wethouder De Visser zei toe daar nog op terug te komen. Harma Dost (CDA) wees op de niet gemakkelijke omslag naar maatwerk: “Kan de gemeente dit wel uitvoeren?” zo vatte ze de breder gedragen twijfel samen. Wethouder De Visser: “Maatwerk is een ontwikkelproces. Medewerkers moeten zich een alertheid eigen maken en zich capabel voelen om van de regels of te kunnen wijken. Maatwerk is een ontwikkelproces.” Berto Merx Nieuws