Hoogopgeleiden krijgen er van langs in Maarhuizen

Zijn komst is niet onopgemerkt gebleven. Tim ‘S Jongers (spreek uit Sjongers) was in Maarhuizen om te vertellen over hoe gebrekkig de overheid armoede bestrijdt. De Belg, zelf opgegroeid in een arm gezin, vindt dat hulpverleners beter werk moeten leveren. Vooral hoogopgeleiden krijgen er van langs. “Mensen die in armoede leven zijn niet afgehaakt. Want als je dat zegt, leg je de schuld bij hen neer. We hebben ze weggeduwd. De schuld ligt bij ons.”

Het blijft even muisstil in de zaal als ‘S Jongers zijn verhaal heeft verteld. Een zaal (honderd bezoekers, cultureel centrum Op Maarhuizen) gevuld met mensen die allemaal iets aan armoedebestrijding doen. Beleidsambtenaren, politici, sociaal werkers, ondernemers, vrijwilligers.  ‘S Jongers is ruim een uur onafgebroken aan het woord. Hij spreekt met passie. Handgebaren illustreren zijn woorden. Hij lacht, maakt grappen en soms zoekt hij door emotie naar woorden. Na zijn verhaal staat een bezoeker spontaan op. “Dit was zeer confronterend”, zegt ze. Ze krijgt instemmend applaus.

Projectplannen

Confronterend. Het is een reactie die Tim ‘S Jongers vaker krijgt als hij ergens spreekt. Hij windt er dan ook geen doekjes om. Hij schreef het boek ‘Armoede uitgelegd aan mensen met geld’. Natuurlijk zijn er hulpverleners die heel goed werk doen. Maar hij ziet te vaak dat hoogopgeleide professionals zich verliezen in het schrijven van rapporten. Evaluaties. Projectplannen. Terwijl ze niet of nauwelijks spreken met de mensen om wie het gaat. Ze weten en voelen niet wat het is om echt arm te zijn. Dat leidt er toe dat er oplossingen worden verzonnen die niet of nauwelijks aansluiten bij de behoefte van arme mensen. De mensen die het beleid bepalen hebben dat niet door. En verbazen zich er over dat er weer een project niet is gelukt. ‘Ze begrijpen het gewoon niet’, is dan de reactie.

En iedereen doet een klein onderdeeltje, valt ‘S Jongers op. Iemand die arm is krijgt te maken met een energiecoach, een eetcoach, een beweegcoach, een financieel coach. “Het is als een lopende band in een autofabriek. De een zet de wielen er op, de ander zet er een stuur in. Maar wie bekommert zich nog om de auto? Bij armoede werkt het op dezelfde manier. Iedereen is met deelarmoede bezig, niemand met de armoede.”

Zelfbeeld

Hij spreekt uit ervaring. ‘S Jongers is nu directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Hij heeft nu genoeg geld om van te leven. Maar dat is niet altijd zo geweest. Zijn ouders waren arm. Zijn opa en oma ook. Hij verhuisde van krotwoning naar krotwoning omdat de huur niet betaald kon worden. Bijna elk jaar was er een noodgedwongen verhuizing.

Hij ging eerder van school om afwashulp te worden. Het gezin had dat geld nodig. Zijn zelfbeeld was negatief. Pas later, toen hij na veel moeite op de universiteit terecht kwam, besefte hij wat de werkelijke kloof tussen arm (de ‘hooplozen’) en rijk inhoudt. “Een verschil is: heb je de mogelijkheid om je shit uit te besteden. Daarmee bedoel ik bijvoorbeeld het schoonmaken van je huis, of een accountant die je belastingen doet. Arme mensen hebben daar geen geld voor. Die doen alles zelf. Waardoor ze een formulier voor een toeslag moeten invullen waar ook een hoogopgeleide niets van begrijpt.”

Over hoeveel mensen die in deze groep vallen hebben we het dan in Nederland? Dat hangt van de definitie af. Die wijzigt nogal eens. Maar de schatting is dat het zo’n tien tot 15 procent van de bevolking bevat. Voor het Hogeland komt dat neer op ongeveer 7000 mensen. ‘S Jongers beschrijft deze groep als volgt; “Het gaat om mensen die in de hele diepe shit zitten. Voor deze mensen, hooplozen noem ik ze, staat een aantal zaken vast. Het leven is kut. Simpele doelen stellen lukt niet meer. Er is geen zicht op een betere toekomst.”

Ze hebben een negatief zelfbeeld. En ze worden daarin vaak bevestigd door de omgeving. Mensen die niet opgegroeid zijn in armoede en niet weten én voelen wat het is om werkelijk arm te zijn. ‘Arme mensen maken domme en ongezonde keuzes’, wordt er gezegd. En zelf de kleine dingen waar ze nog wél plezier aan beleven, misgunnen wij ze, zegt ‘S Jongers. “We irriteren ons mateloos aan arme mensen die huisdieren hebben. Of arme mensen die roken. Dat trekken we echt niet.” 

Excuus

Maar armoede is geen keuze, betoogt ‘S Jongers. Armoede wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven. En natuurlijk zijn er mensen buiten Nederland die nog veel armer zijn. Maar wat heb je als arme aan die constatering? Het wordt volgens ‘S Jongers door mensen met geld vaak als excuus gebruikt om maar niets te hoeven doen.

Hoe haal je deze mensen dan wel uit de shit? Volgens ‘S Jongers moet er eerst een breed besef komen dat armoede geen keuze is. En dat het een groot verschil is als je een sociaal vangnet hebt of niet. Mensen met genoeg geld kunnen ook een verkeerde keuze maken, maar als het misgaat kunnen ze worden opgevangen door hun sociale netwerk. “Armen hebben dat vangnet niet. Er is geen hulpverlener die je op de 19e zegt: ‘ik laat je niet los’.” 

En de angst om terug te vallen zorgt voor stress. Dat blijft bij je, merkt ‘S Jongers ook aan zichzelf. Zo wilde hij toen hij eenmaal wat geld had, een goede fiets kopen. Hij maakte twee testritjes. Maar hij durfde de fiets niet te kopen. Na een paar dagen belde hij naar een vriendin en legde dat voor. De vriendin overtuigde hem dat het oké was. Die bevestiging had hij nodig. Een sociaal netwerk is belangrijk.

Protocollen

Het vreemde is volgens ‘S Jongers dat de meest succesvolle hulpacties gebeuren door hulpverleners die juist buiten de protocollen om werken. Iemand uit de zaal in Maarhuizen bevestigt dat punt. In Groningen loopt een project waarbij ervaringsdeskundigen, dus mensen die geen geld hebben, lotgenoten helpen. In het midden van het land konden de ervaringsdeskundigen een cursus volgen. Prachtig, maar er was niet aan gedacht dat de cursisten geen geld hebben voor het openbaar vervoer. “Ik had een huilende cursist aan de lijn”, zegt een sociaal werker. Maar een vergoeding voor de kosten van openbaar vervoer zat nou eenmaal niet in het plan. Was niet over nagedacht. Uiteindelijk heeft een sociaal werker het maar zelf betaald. En kon de vrouw alsnog op cursus. Dat hoorde niet bij het protocol. Maar het hielp wel.

Principieel bescheiden

‘S Jongers kijkt aan het slot van zijn betoog indringend de zaal in. Hij wil graag nog één boodschap meegeven. “We zijn allemaal mensen, blijf de mens zien. En wees principieel bescheiden.”

In een gesprek met de Correspondent legde ‘S Jongers eerder uit dat hij het project Kansrijk Groningen als een voorbeeld ziet hoe het wél moet:

Het boek ‘Armoede uitgelegd aan mensen met geld’ is verkrijgbaar in de boekhandel.