VNG-voorzitter: gemeenten vallen om

DEN HAAG – Gemeenten geven taken terug aan het rijk als het kabinet niet met structureel extra geld over de brug komt wanneer de commissie van wijzen in de lopende arbitrageprocedure positief besluit over een structurele verhoging van het jeugdbudget voor gemeenten. Dat zei VNG-voorzitter Jan van Zanen zondag in het programma Buitenhof.

‘Het was een bezuinigingsoperatie’, aldus VNG-voorzitter Jan van Zanen over het decentraliseren van de jeugdzorg naar gemeenten in 2015. En dat raakt de financiële positie van gemeenten al enkele jaren ‘zeer ernstig’, constateert hij. In 2019 was al duidelijk dat er meer geld bij moest om verplicht hulp te kunnen bieden aan jongeren. Onderzoek wees uit dat er gemeentebreed een tekort was van  1,7 miljard euro. Gemeenten vroegen het kabinet om direct met dat geld over de brug te komen, maar het kabinet dacht daar anders over en premier Rutte stelde voor om dan maar arbitrage in te roepen, vertelt Van Zanen. Hij gaat er echt van uit dat dit advies bindend is. ‘Je maakt een afspraak.’

Nu dreigt het water de gemeenten echter over de lippen te lopen. ‘Gemeenten vallen om en dat leidt tot een verschraling van voorzieningen in gemeenten.’ Als de arbitrageprocedure uitwijst dat de gemeenten gelijk hebben, dan moet het kabinet volgens Van Zanen ‘opschieten en betalen’. ‘Het is nu niet fair en niet goed.’ Hij wijst erop dat voor een krachtig herstel van Nederland en voor het uitvoeren van transitie waarvoor het land staat ‘krachtige gemeenten’ nodig zijn. ‘Het wordt tijd dat de problemen met de jeugdzorggelden worden opgelost.’

Gemeenten zijn verplicht de jeugdzorg te leveren, maar moeten ook een sluitende begroting hebben. ‘Het enige wat je dan kunt doen is snijden in de sfeer van voorzieningen: in de openingstijden van de zwembaden en bibliotheken en het uitstellen van groen- en wegenonderhoud.’ Als voorbeelden van gemeenten die echt klem zitten noemt Van Zanen: Emmen, Twenterand en Stadskanaal. ‘Die zeggen: we gaan niet meer bezuinigen, we dienen wel een tekortbegroting in, want het aanbod verschraalt. Het rijk dient te betalen, dat staat ook in de Gemeentewet. We zijn opgevoed met het idee dat de autonomie van gemeenten belangrijk is.’

De 900 miljoen euro die het kabinet al heeft uitgetrokken lost het probleem niet op, aldus Van Zanen die en passant ook nog eens wijst op de ‘ongein’ van de opschalingskortingen. ‘Maar we zitten ook aan het begin van een nieuwe periode: we moeten uit de crisis komen, we hebben grote ambities op klimaat en woningbouw. Die kunnen we niet aanpakken als de financiële positie van gemeenten niet structureel verbeterd.’ Van Zanen gaat ervan uit dat er onmiddellijk wordt geleverd na een positieve uitspraak voor gemeenten. ‘Dat zou ook vertrouwen geven in interbestuurlijke verhoudingen.’

De VNG-voorzitter en burgemeester van Den Haag wijst erop dat we nota bene op weg zijn naar de gemeenteraadsverkiezingen en maant ook het parlement om op te letten. ‘Stel de gemeenten in staat om een rol te spelen in het herstel en de transitie van Nederland.’ Daarvoor moet het kabinet een vergoeding geven voor de taken die ze aan gemeenten hebben overgedragen. ‘Als het geld er niet komt, verschraalt de positie van gemeenten en kan er een moment komen dat we zeggen: doet u het lekker zelf. Het rijk moet die taken dan weer zelf doen, want wij kunnen het niet meer verantwoorden.’

Tekst en foto: Binnenlands bestuur