Het is een ouderwets soepje met de naam sociaal domein. De restjes van de groenten van dinsdag, woensdag en donderdag in een pan, een bouillonblokje en wat vermicelli erbij en je hebt de traditionele vrijdagse groentesoep. Het sociaal domein is net zo.
De Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Participatiewet, de Wet op de Jeugdzorg en dan de vertakkingen naar de gezondheidszorg, het huisvestingsbeleid, de bestrijding van het analfabetisme, de Voedselbank en nog wat. De kosten hiervoor beslaan zo’n vijftig procent van wat de gemeente Het Hogeland jaarlijks uitgeeft, met steunen en kreunen om de boel beheersbaar te houden.
Het siert wethouder Mariette de Visser dat ze een poging heeft ondernomen om structuur aan te brengen in dat sociaal domein, met een visie op hoe en wat we willen met dat soepje van regelingen. De nota met die visie heeft de gemeenteraad overgenomen, heeft niet de aandacht gekregen die ze verdient.
Dat is betreurenswaardig. Het is geen sexy onderwerp dat gemakkelijk weghapt. En bovendien doet het geen recht aan de kwaliteit van wethouder De Visser op dit terrein. We mogen ons gelukkig prijzen met een wethouder die in De Marne het sociaal domein beheerde en toen al blijk gaf te beschikken over uitstekende beheersing van de dossiers en in de nieuwe gemeente terecht doorschoof naar dezelfde functie. Vergeleken met de wethouders die in de voormalige gemeenten Winsum, Eemsmond en Bedum, het sociaal domein onder zich hadden, is zij een PvdA-bestuurder in de goede zin van het woord.
Het sociaal domein, in 2015 door de regering over de schutting gegooid naar de gemeenten. Die zouden dat beter kunnen en dus ook meteen maar goedkoper, en ja, het is een dossier dat vooral gekenmerkt wordt door tekorten. De Visser stelt dat de gemeente de basis van het sociaal domein op orde heeft, de uitvoering van de overgehevelde taken op de rails heeft en dat het nu tijd is voor een trasformatie met als vraag: hoe moet het sociaal domein er over tien jaar uitzien?
Drie trefwoorden: maatwerk, nuchter, en solide sociaal domein
Ga er vanuit dat de vergrijzing van de Hogelandster bevolking zal doorzetten. Het beroep dat mensen zullen doen op de WMO zal toenemen en het aantal vrijwilligers dat in de WMO actief is, zal afnemen. Het aantal kinderen en jongeren in de jeugdzorg groeit, ondanks dat het aantal jongeren als deel van de bevolking afneemt. En dan is er nog de instabiliteit rond het sociaal domen; gemeenten en woningstichtingen, energiebedrijven moeten voortaan voortijdig signaleren dat iemand in de financiële neerwaartse spiraal terecht komt. Taakje erbij. De integratie van asielzoekers, er komt weer een taakje erbij voor de gemeente.
Je kunt er allerlei ideeën op loslaten, uiteindelijk staat of valt beleid met de vraag of er geld voor is. En dat is de verantwoordelijkheid van het gemeentebestuur, van de gemeenteraad. De Visser laat er geen misverstand over bestaan: “Als het gaat om de uitvoering van de gemeentelijke taken in het sociaal domein en de financiële consequenties, zijn de volgende kaders richtinggevend voor onze koers de komende jaren: We blijven zo dicht mogelijk bij de Rijksregelingen. Voor onze voorzieningen geldt: kwaliteit boven nabijheid. We gaan het doen met het geld dat er is. Iedereen krijgt de zorg die hij nodig heeft, maar we bekijken wel hoe het goedkoper kan.” Het is dan ook niet verbazingwekkend dat het hoofddoel van de transformatie is terug te brengen tot drie trefwoorden: maatwerk, nuchter, en solide sociaal domein.
Tegen de achtergrond van te verwachten groeiende vraag naar sociale steun wil de wethouder de ‘veerkracht’ van de inwoners versterken. Dat is het vermogen om zelf problemen aan te pakken of met hulp van anderen, familie, buren, clubs, om niet in de problemen komen of die beter aan te kunnen. De tweede stut van het toekomstig beleid is preventie. Zoveel mogelijk voorkomen dat mensen in de sores komen, het gaat om lichamelijke en psychische problemen, gezondheid, in de schulden raken, enzovoort. Het gaat om maatwerk, in het beleid komt meer aandacht voor op het individu toegesneden maatregelen, steun en hulp. Wat bij de een werkt, kan bij een ander niet werken, is de boodschap. Ook de ontschotting, het hokjeswerk zal worden terug gedrongen. Verder zal er worden ingezet op innovatie. Nieuwe techniek in de digitale gezondheidszorg is daar een voorbeeld van.
Het is goed dat De Visser – en aanpalend wethouder Rutgers verantwoordelijk voor de jeugdzorg – hebben uitgetekend waar het met het sociale domein naar toe moet. Het is zeer lovenswaardig dat bij de waan van de dag er een kader is gesteld voor de ontwikkeling op de lange termijn. Voor de korte termijn komt er een beleidsplan voor enkele jaren. Het zal niet gemakkelijk worden om de visie hierin concreet te maken. Er komt een shake-out aan als gevolg van de corona-crisis bij ondernemers en werknemers. De crisis zal gevolgen hebben voor het functioneren van de sociale dienst, voor de schuldhulpverlening, voor de uitstroom van bijstand naar regulier werk. Het zal niet gemakkelijk zijn om instellingen tot een verdere integrale aanpak van cliënten te krijgen. Er zitten teveel losse stukjes in het soepje van laag inkomen, gezinsproblemen, slechte gezondheid, eenzaamheid, verslavingsproblemen, huiselijk geweld, noem maar op, het zijn zaken die met elkaar samenhangen. Maar het is goed dat daar een visie op is ontwikkeld.
Sterkere controle op wat werkt en wat niet werkt
Bij de bespreking van de nota in de raad drong Rose-Marie Zuidenveld (GemeenteBelangen) aan op sterke controle op het beleid, op evaluatie van wat werkt en wat niet werkt. Dat is een serieus punt van aandacht. Eerder stelde Mädi Cleerdin (PvdA) het gebrek aan samenhang aan de orde van allerlei maatregelen. Steun voor kleding, steun voor activiteiten voor de kinderen, voor openbaar vervoer, vrijstellingen voor de vuilnisbakken etc. Zeker een punt om naar te kijken.
Opmerkelijk is dat de wethouder er oog voor heeft dat de gemeente streng moet waken tegen misbruik en tegelijk ook empathie moet hebben, dat er een verschil is tussen slordigheid, niet begrijpen, vergissingen bij mensen die een beroep op steun en hulp doen en mensen die de boel willen flessen. Zou het niet het overwegen waard zijn om voor het sociaal domein een hardheidsclausule in te voeren. Een regeling die mensen beschermt tegen het beruchte “détournement de pouvoir”, de buitenmatige met wetten en regels uitgeruste overheid die geen ruimte heeft om bizarre situaties op te lossen als men zich aan de regels houdt. En toe te voegen de bevoegdheid van de wethouder om in schrijnende gevallen discreet te kunnen ingrijpen tegen de regels en wetten in.
Het is een gedegen werkstuk, die nota met de visie op een weerbarstige materie. Het is een handvat voor het beoordelen van het concrete beleid, het alledaagse beleid rond dat sociaal domein.
Berto Merx
