Onderdendam ( Gr. ) Woensdag 1 Juni 2022, 05u45 ( Zomertijd ):

“ ZZW- wind. Windkracht 1 tot windstil. Een grijs wolkendek strekt zich net als gisteren uit over het grootste deel van de hemelkoepel. Maar er is nu een opvallend verschil. Het dek is veel minder compact en hier en daar vallen er gaten in. Dat is vooral in het westen het geval. Met onze hond Nantske ben ik nog maar net gearriveerd op het houten bruggetje over het Boterdiep. In het noordoosten  over de Middelstumerweg waar ik het zicht op heb, komt een truck met oplegger van Wolter Koops het dorp binnenrijden, de transportonderneming uit Zeewolde die de logistiek verzorgt voor de kaas en melkpoeder van het zuivelcomplex van Friesland Campina in Bedum. In het centrum van ons dorp ligt exact  het kruispunt van vier verkeerswegen. Uit geheel Noord Groningen , uit alle windrichtingen komt daar verkeer tezamen. En de gevolgen daarvan ervaren we iedere dag. Het is aan het gebrek aan visie bij de provincie Groningen te danken dat er nog nooit iets aan het verkeersinfarct Onderdendam gedaan is. En het tekent weer de kortzichtigheid bij de provincie dat wel het oor is gegeven aan locale lobby’s vanuit de dorpen Winsum en Bedum. Daar konden wel wegen worden aangelegd om het centrum van het dorp te ontlasten. Tot ieders ontstemming bleef  de ergste verkeerszweer van Noord Groningen gewoon intact.. Dus wurmen zich nog iedere dag 4000 auto’s, klusjesbusjes, landbouwvoertuigen en vooral twintig meter- lange trucks met opleggers door het centrum van ons dorp met zijn 35 Rijksmonumenten. Jammer is het toch om de dag met chagrijn te moeten beginnen. Maar aan iets anders denken. Een roffelend knetter- de- knetter klinkt van een scholekster[ Haematopus ostralegus L. ], die ik aanvankelijk niet kan ontdekken. Maar ineens scheert er iets zwarts met witte sikkels op de vleugels langs de toren van DE KERK aan de Bedumerweg.

Nooit  uitgestudeerd

Ik kijk eens rechts van de brug het water in. Zeker tien bloemknoppen van dotterbloemen [ Caltha palustris L. ] zijn tegen de walkant vanochtend net boven water gekomen. Gisteren was dat nog niet zo. ‘ In Engeland ‘, zo vermeldt mijn Wilde Bloemen- boek van Roger Philips [ 1978 , Uitgeverij Spectrum, pag. 34 . ] , ‘ hangt men ze in mei ondersteboven in de deuropeningen om heksen af te weren. Ook gebruikt als bescherming tegen blikseminslag…’.  En Wikipedia meldt nog : ‘Vee vermijdt de licht  giftige plant. Hooi met een geringe hoeveelheid dotterbloemen kan voor vee geen kwaad, maar grote hoeveelheden leiden tot spijsverteringsstoringen. De bloemen worden bezocht door zowel vliegen, kevers als bijen. Wanneer de insecten over de meeldraden kruipen, overdekt het stuifmeel hen, waarna zij weer bloemen kunnen bevruchten. De plant komt niet voor in brakwater.’ ‘En dan volgt een passage waarvoor je een meer dan middelbare school- cursus scheikunde moet hebben gehad om de finesses te begrijpen. Maar de strekking werd mij als doorgewinterde  gymnasium alpha in ieder geval wel duidelijk. ‘ De plant bevat onder meer choline, flavonoïde, protoanemonine en saponine.’  En al zoekend , want voor mij is het ook allemaal nieuw, ging ik na de wandeling  op zoek naar wat die stoffen allemaal wel niet beduidden. Vooral ook omdat wat wij natuur noemen eigenlijk een wereld apart is net zoals ons eigen lijf. Wat wij gemeen hebben is dat wij allebei louter bestaan uit scheikundige verbindingen. Net zoals rekenen en taal zou schei- en natuurkunde tot het lespakket van de basisopleiding moeten behoren. Om kinderen gevoelig te maken voor de onderlinge afhankelijkheid van alle leven op aarde. Van choline , lees ik , kan je niet genoeg eten want: ‘  Choline (van het Griekse χολή, cholè, hetgeen gal betekent) is een primair, eenwaardige alcoholen een quaternairammoniumzout. Het werd in 1849 ontdekt en in 1866 voor het eerst synthetisch vervaardigd . Choline [ Scheikundige formule: C5 H14 NO ]  is een voedingsstof, die zowel via de voeding kan worden binnengekregen, als kan worden aangemaakt in het lichaam. Het is een van de weinige organische stoffen die in staat is de bloed- hersenbarrière te passeren. Het is belangrijk voor de structuur van de celmembraan en andere membraanstructuren, evenals voor neurotransmissie. Choline is belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen en komt in grote hoeveelheden voor in moedermelk. Een tekort heeft mogelijk een negatieve invloed op de hersenontwikkeling en de cognitieve functie. ‘. Maar dan flavonoïde . ‘Flavonoïden zijn een uitgebreide groep stikstofvrije organische verbindingen in het plantenrijk.  De meesten hebben een typisch basisskelet van vijftien koolstofatomen. Ze komen ofwel vrij voor, ofwel gebonden aan suikers (= als glycoside ). Flavonoïden spelen een belangrijke rol in de plantenstofwisseling. Vele flavonoïden zijn gekleurd. Ze zorgen dan ook voor de rode en blauwe kleur van vele bloemen en de gele kleur van bladeren bij de verkleuring in de herfst. ‘ Een nog lastiger woord,  Protoanemonine  ‘ Dat is het lacton van 4-hydroxy-penta-2,4-dieenzuur. Het is een natuurlijk voorkomende giftige  organische verbinding die in het melksap van planten zit die tot de ranonkelfamilie (Ranunculaceae) behoren, zoals anemonen.  De giftigste plant is de blaartrekkende boterbloem [ Ranunculus sceleratus L. ] , die een gehalte van 2,5 % aan protoanemonine heeft. Het is een vluchtige, gele, bitter smakende olieachtige vloeistof, die snel door dimerisatie [ KW; Dat is een chemische verbinding die uit twee gelijkende molecuuleenheden bestaat. DNA is zo’n verbinding. ] overgaat in het onschadelijke anemonine. Bij droging ontstaat anemoomzuur. ‘ Tenslotte, bent u daar nog ,  saponine : ‘ Saponinen, ook wel zeepstoffen genoemd, is een speciale groep secundaire plantenstoffen die tot de glycosiden behoort. Men vermoedt dat een plant saponinen produceert als bescherming tegen insectenvraat en groei van bacteriën en schimmels ‘ . Een culinair weetje: ‘De bloemknoppen van dotterbloemen worden vooral in Duitsland in azijn wel ter vervanging van kappertjes gebruikt. ‘Ik heb deze passages zo letterlijk overgenomen uit Wikipedia om duidelijk te maken hoeveel interessante informatie er uit de natuur te halen is, du moment wanneer je jezelf een simpele vraag stelt: Wat zie ik nu eigenlijk als ik naar een dotterbloem kijk?. Wie overigens nog meer wil weten over deze boeiende plant, moet eens dezeer informatieve Vlaamse site : https://www.ecopedia.be/planten/dotterbloem bezoeken. Op natuur raak ik nooit uitgestudeerd, zo lijkt het wel.

Tot aan mijn schouder

Terug naar het verslag van mijn ochtendwandeling. De haan van mijn buurvrouw Marijn Sturing begint te kraaien, maar krijgt vanmorgen geen andere hanen mee. Zelfs niet de immer actieve haan van Herma en Eltjo Venema op de hoek van de van Roijenstraat. Een fuut [ Podiceps cristatus L. ] , eigenlijk de fuut, die als partner hoort bij de fuut die nog steeds onzichtbaar onder de wilgenstruik zit, kruist het kanaal ter hoogte van het schip dat aangemeerd ligt tegenover de keet van Annemarie de Haan. Gistermiddag zag ik daar een fuut zwemmen met wat opgestoken veren. En ik meende dat er iets op zijn rug bewoog. Het zou dus kunnen dat er eindelijk toch jongen zijn. Maar hij was ver weg. Ik kan me altijd vergist hebben. Ik besluit naar beneden te gaan. Het wordt de hoogste tijd dat ik aan mijn echte wandeling begin. Op het schelpenpad, de verbinding tussen bruggetje en mijn wandelpad, staat het bloeiend kweekgras [ Elytrigia repens L. ] nu zo hoog dat de planten tot aan mijn schouder reiken. Dat is toch nog altijd anderhalve meter. Maar tussen dat hoge gras zie ik dat in de tweede wei van Annemarie de Haan een lapjeskat naar ons zit te kijken. Hopelijk ruikt Kattenjager Eerste Klas Nantske haar niet. Gelukkig is ze te druk met het volgen van een spoor in de berm. Ik zet mijn eerste stappen op het wandelpad.

Zwarte kraai, een jaar of drie..

In de drie weien van Rozeboom rondom het pad is het gras nu geschud.  Moet de komende dagen echt gaan drogen. Op tien meter hoogte komt me een aalscholver [ Phalacrocorax carbo L. ] tegemoet vliegen. Vanuit de verte klinkt al het geluid van een graspieper [ Anthus pratensis L. ] die op de hoek in de meidoornstruik aan het zingen is.  Een tweede graspieper komt uit de struik naast perceel drie van Rozeboom tevoorschijn en vliegt opgetogen op de eerste graspieper af. Maar hij is kennelijk niet gewenst. En druipt onmiddellijk af. Terwijl ik op de hoek sta na te denken over wat er nu precies gebeurt, roept iemand achter me ‘Mogge ‘. Werktuiglijk roep ik terug. Een zwarte schim ijlt me voorbij. Het is de Wielrenner met de Gele Rugzak op zijn rug. Hij heeft er flink de vaart in. Op het moment dat ik me goed realiseer wat er gebeurd is, is hij al bijna ter hoogte van de Haver. Ik sla de hoek om en kuier naar het zuiden. Begin eens wat actiever om me heen te kijken. Twee Canadese ganzen [ Branta canadensis L. ] komen over op twintig meter hoogte, luid gakkend, op weg naar het oosten. Vanuit de verte in het zuiden nadert een stip die snel de contouren van een fietser aanneemt. Het de Onbekende Fietser 7.0. Vriendelijk groet hij Hoog in de lucht, op zeventig meter hoogte , passeren twee meeuwen , ook al van west naar oost vliegend. Een scholekster die aankomt vliegen daalt en scheert op een hoogte van vijf meter boven de grond eerst over het pad, dan  over het gras , diep de wei in . Een zwarte kraai [ Corvus corone L. ]  van een jaar of drie vliegt me achterop. Ook al op weg naar het zuiden. In de verte wordt het krassen van kraaien, die de nacht doorbrengen op het terrein van de waterzuivering , steeds heftiger. Maar ik ben dan al op mijn keerpunt aangekomen. Draai me om en ga snel op de terugweg.

Relatie met waterbeheer

Wat je niet vaak ziet, een meeuw die helemaal hoog in de lucht in zijn eentje vliegt. Hij is boven de wei van Harm van der Giezen op weg naar het zuiden. Net als een kraai van een jaar of twee en een zilvermeeuw [ Larus argentatus L. ] . Maar de laatste vliegt met langzame slagen een stuk hoger . Zeker dertig à veertig meter. Twee meeuwen vliegen me achterop . Geheel tegenstrijdig aan de zwerm meeuwen die iedere ochtend als ware forenzen, naar de stad trekken, vliegen zij naar het Noorden, richting de Waddenkust. En ze hebben sympathisanten, want nog drie meeuwen gaan diezelfde weg. Ik ben dan inmiddels bij de hoek voor het laatste stuk. Merk dat het nu echt helemaal dicht trekt. Het wordt ook donkerder. Een mogelijke voorbode van iets. Het is nog steeds droog. Bij Willem Wijlhuizen op Onderwierum loeien de koeien. Er is ons vandaag aardig wat neerslag voorspeld. Ik vermoed dat de boeren tevreden zijn. Het wordt warmer. Dat geldt ook voor de bodem. Zelfs thuis merk ik hoe hard alles groeit. Het gras dat bij Harm van der Giezen voor de eerste keer gemaaid werd op 10 Mei, is nu al weer bijna twintig centimeter lang. Nu moet het weer niet al te droog worden. Dan kunnen de boeren snel weer maaien. Water binnen houden op het land is cruciaal nu. Je kunt nog steeds scheuren in de klei zien. Van oudsher bepalen boeren heel sterk hoe het water hier op het land blijft of juist snel wordt afgevoerd. Om greep op het waterbeheer te houden zitten al eeuwen  ze qualitate qua in het algemeen bestuur van het Waterschap. Lang bepaalde hun meerderheidsbelang daar de richting die gekozen werd. Aan die machtpositie werd een klein beetje geknabbeld toen burgers tegelijkertijd met de Provinciale Verkiezingen ( die zijn nu in 2023 )op zogenaamde waterpartijen konden stemmen. Zo zijn 20 maart 2019  in het Algemeen Bestuur van het Waterschap Noorderzijlvest 16 van de 23 leden gekozen door de inwoners van het gebied. Vier leden zitten daarnaast op zogenaamde ‘geborgde zetels ‘ afkomstig vanuit de boerenorganisatie LTO. Twee leden hebben eveneens gegarandeerde zetels uit de lokale Kamer van Koophandel namens het bedrijfsleven. En slechts een ‘geborgde zetel ‘valt de bos- en natuureigenaren toe. In de praktijk betekent het dat een overmacht aan boeren in dit Algemene Bestuur zit . Want burgers hebben vaak geen oog voor het politieke belang van waterbeheersing. Ook niet voor het behoud van waterkwaliteit. En zien voor een rijkere kwaliteit van natuur en landschap niet direct de relatie  met waterbeheer.

Spitsroeden lopen

Gisteren is een stap in de goede richting gezet met de aanname van een initiatiefwet in de Tweede Kamer van Groen Links Kamerlid Laura Bromet en Tjeerd de Jong , D’66. Daar is een hoop koehandel aan voorafgegaan. Dat wil ik jullie besparen. Belangrijk is dat er voortaan in die zogenaamde zeven geborgde zetels waarvan LTO- vertegenwoordigers er alleen al vier  bezetten, er een andere verdeling wordt gemaakt . De twee van de kamer van Koophandel vervallen en na een aanname van een amendement van de Christen Unie , betekent dat dat de agrarische sector en de natuurorganisaties een gelijk aantal gegarandeerde zetels hebben. LTO verliest bovendien haar ‘geborgde zetel ‘in het Dagelijks Bestuur van Waterschap  Noorderzijlvest. Nu moet de ‘natuur ‘nog spitsroeden lopen in de Eerste Kamer. Ik hoop dat deze  Kamer van Reflectie ook echt weet te reflecteren over wat van levensbelang is voor ons allemaal. En niet alleen voor een bepaalde groep…………………………………….( wordt vervolgd )

Iedere ochtend tussen 04u00 en 07u00 doet Kees Willemen, journalist en (politiek ) tekenaar uit Onderdendam (Gr.) een ‘Winkelhaakje ‘. Dat is een wandeling van ongeveer 25 minuten met zijn hond Nantske ( een elf jaar oude Golden Retriever –jachtlijn ) aan de oostkant van het Boterdiep in Onderdendam, een klein dorp van 595 inwoners , 14 kilometer ten noorden van de stad Groningen. Dit is al de zevende jaargang van de ‘De winkelhaak ‘.