Onderdendam ( Gr. ) Donderdag 12 Mei 2022, 05u55 ( Zomertijd ):

“WZW- wind. Windkracht 2. Helder. Vrij van wolken is de hemelkoepel. Dat is mijn eerste indruk. Alleen in het noordoosten hangt er een heel dunne, bijna doorzichtige wolkenbank. De zon is al zestien minuten op en staat triomfantelijk te stralen, links van de boerderij van Sieb- Klaas Iwema. Deze ochtend laat een beeld zien, totaal tegenovergesteld van wat de afgelopen dagen het geval was: grijs en somber weer door een permanent laaghangend wolkendek. Met onze hond Nantske sta ik van het uitzicht te genieten vanaf het houten bruggetje over het Boterdiep. Beneden op een aanlegbalk zit een wilde eend [ Anas platyrhynchos L. ] wat te dommelen. Maar vergis je niet; eenden hebben ook tijdens de slaap altijd een oog open. Een soortgenoot vliegt onder de brug door en wint daarna hoogte. Na  een ruime bocht over de huizen aan de Bedumerweg zie ik hem terugkeren boven het kanaal. Een meerkoet [ Fulica atra L. ] kruist zijn gang, terwijl hij diagonaal door het Boterdiep zwemt, van de ene walkant naar de andere. Een derde eend vliegt over op tien meter hoogte , volgt de loop van het Boterdiep richting Bedum. Nog weinig geluid van vogels. Een uitzondering vormen wat huismussen [ Passer domesticus L. ] , die vrolijk tsjilpen in de wilgenstruik aan de overkant. Of de fuut [ Podiceps cristatus L. ] die daaronder al vijftien dagen op haar nest zit ,dat nu leuk vindt of niet, weet ik niet. Zij laat in ieder geval niets merken. Het enige extra geluid dat ik hoor, komt van een van de hanen van mijn buurvrouw Marijn Sturing. Achter haar huis heeft ze een soort kleine  ‘ kinderboerderij ‘ ingericht met allerlei soorten hoenders , ganzen en eenden. Die lopen ook door de buurt of zitten in naburige weiden. Genoeg hierboven, ik ga met onze hond het bruggetje af. Zet mijn eerste stappen op het wandelpad en laat Nantske los.

Bewaren van gras

Drie meeuwen scheren laag over het land op weg naar het zuiden. Net op tijd zie ik de Wielrenner met de Grote Gele Rugzak aankomen. ‘Hallo.., ’groet die terwijl ik Nantske in haar nek grijp. Hij heeft, heel attent, in de bocht wat snelheid terug genomen. Gaat nu met extra kracht op de pedalen staan. Binnen de kortste keer is hij de hoek om en rijdt al bij de rij meidoorns [ Crataegus monogyna L. ] , wanneer ik Nantske weer vrij laat. In mijn ooghoek zie ik over de Bedumerweg de eerste bus rijden naar Groningen. Een grote ,volwassen aalscholver [ Phalacrocorax carbo L. ] vliegt me tegemoet op drie meter hoogte. Aan de manier van vliegen is te zien dat hij precies voor ogen heeft waar hij naar toe wil. Hij verdwijnt als een speer richting het westen, waarschijnlijk naar visgronden in de Oude Ae of het Reitdiep. Erg veel paling zie je hier bijna niet meer. Aalscholvers moeten iedere dag 500 gram vis naar binnen krijgen. Dus wordt dat alle vis die ongeveer de grootte van maximaal vijftien centimeter heeft. Het is fris, merk ik. Een graad of zeven. De weelde van een tussenjas heb ik me vandaag niet veroorloofd. Voor alle zekerheid maar weer mijn gevoerde winterjas aan. Ik kijk om me heen. Op twintig meter komen weer twee meeuwen over. Over de Bedumerweg komt net als gisteren een ‘maai-trein ‘van loonbedrijf Wieringa aandenderen. Voorop weer de Jaguar 980 Turbomaaier met verstuifslurf en daarachter twee trekkers met oplaadwagens. De gele stuwer ontbreekt, maar die zie ik een paar minuten later in de achtervolging, het dorp binnenrijden. Boeren profiteren nu van het mooie weer om de eerste maaibeurt , te laten uitvoeren. Zo belangrijk is die voor een goede kwaliteit kuilvoer. In boerenvakbladen kun je van alles te weten komen over het verbeteren van de kwaliteit daarvan. Adviezen wat wel of niet goed is , tieren welig. De 10 belangrijkste aandachtpunten formuleerde op de site: vakbladelite.nl Sandra Wilgenhof ( 1998 ) . Zij studeerde Dier- en veehouderij aan de Aeres Hogeschool in Dronten. Haar tips spreken me aan omdat het inzichtelijk maakt waar een melkveehouder op basisniveau allemaal rekening mee moet houden. Terwijl ik al wandelend gewoon een Turbomaaier als een gek door het land zie racen, realiseerde  ik me  niet wat er allemaal aan vast zit,  aan dat bewaren van gemaaid gras voor de winter. Enkele citaten:

Zwad of zweetje

“ Het optimale oogsttijdstip is vlak voordat het gewas gaat bloeien. Het gewas heeft dan een ruw celstofgehalte van 22 tot 25 procent per kg drogestof. In de belangrijkste groeifase van het gewas kan het gehalte ruwe celstof per dag met drie tot acht gram per kg drogestof toenemen. Het gras rijpt het beste af bij een droge bodem en plant. Wacht daarom een dag met maaien als het geregend heeft. Een goede snede gras heeft een drogestof percentage van 15 tot 35 procent. Als er geen droog weer in het vooruitzicht is, maar je toch moest maaien, voeg dan een inkuilmiddel toe zodat de kwaliteit nog enigszins goed blijft. (…) Zorg ervoor dat de stoppel na maaien nog een lengte heeft van acht cm. Het gras begint dan weer sneller te groeien. Als er veel oneffenheden in het grasland zijn is negen centimeter een betere maaihoogte. Bij te laag maaien neemt de hoeveelheid vuil in de kuil toe, het maximum is tien procent ruw as per kg drogestof. Veel grond in de kuil zorgt voor een te langzame pH daling in de kuil. Ook zorgt het ervoor dat boterzuur zich kan ontwikkelen waardoor je voederwaarde verliest. Gebruik geen kneuzer bij regen, hobbels, molshopen of intensieve bemesting. (……..) Door de wijze van afleggen van de maaier kan het drogestof- percentage worden bepaald. Bij breed afleggen na het maaien is het drogestof- percentage 28 procent, bij afleggen op zwad 22 procent. [KW. Zwad  is de rij opgestapeld, al iets ingedroogd gras die klaar ligt om opgehaald  te worden in een vers gemaaide wei ] “ Vaak zie ik  een boer met machinale hark balk achter zijn trekker het gras schudden of harken.

Gras max. 24 uur laten liggen

Daar over zegt Sandra: “  Bij het afstellen van de schudder en hark moeten deze altijd eerst op het veld worden gezet. De werkhoogte komt overeen met de maaihoogte en de tanden mogen de grond niet raken. Met name oude zwadharken knikken vanwege de trekkracht voorover waardoor er zand in het zwad komt. Controleer daarom de horizontale afstelling van de rotoren als de hark rijdt. De optimale rijsnelheid bij het schudden is zes tot zeven km/h om een goede verspreiding te krijgen. Het drogestof- percentage kun je tijdens het hakselen schatten door een handvol gehakseld gras samen te knijpen. Als je handen iets vochtig worden is het drogestof- percentage minder dan 30 procent. “ Sommige boeren hebben van alles tussen door te doen. Toch is niet slim gras heel lang op het land te laten liggen , wil je tenminste een goede kwaliteit kuil krijgen. Volgens Sandra zit het zo : “ Het gras mag maximaal 24 uur blijven liggen. Elke extra nacht verdampt er meer suiker.” Zelfs de lengte van afgemaaid gras doet ertoe . Luister maar : “  De aanbevolen haksellengte voor kuilgras is tussen de één en vier cm. Hoe droger en ouder het gras wordt gemaaid, des te korter moet de haksellengte zijn. Gras met een drogestof percentage van 40 procent of meer dan 25 procent ruwe celstof moet zeer kort worden gehakseld (theoretische haksellengte < 1 cm). Kort gras maakt de verdichting gemakkelijker. Hoe natter en jonger het gewas, des te langer moet het worden gehakseld (bij minder dan 28 procent drogestof stelt je de theoretische haksellengte in op minimaal 2 cm).” Dan moet de boel worden ingekuild. Je kan veel fouten maken daarbij: “Bij zeer ongunstige inkuilomstandigheden zoals: vuil gras, drogestof onder de 30 procent of  hakselen bij temperaturen onder de 8 graden, is het raadzaam om een inkuilmiddel toe te voegen. Als het in te kuilen geoogste gewas zeer droog is, zijn inkuilmiddelen met heterofermentatieve melkzuurbacteriën of een chemisch inkuilmiddel aanbevolen om broei te voorkomen (hogere inkuilstabiliteit van het kuilvoer).”[ KW . Heterofermantatieve bacteriën zetten door vergisting  suikers in het gras om in melkzuur. ] . Tenslotte hoe bouw je de grasmassa het best op in een kuilsilo? Dat blijkt ook grote kunst te zijn.  “Uitrijden over de gehele lengte van de silo (laagdikte maximaal 20 cm) (..)Wals vanaf het begin, anders is er geen effect op lager gelegen lagen.(…) De optimale rijsnelheid  op de kuil is drie tot vier km/h. Minstens drie keer overrijden per geloste lading. (..Bandenspanning hoog, meer dan twee bar.(…) Niet overmatig nawalsen, stop als het gras op de kuilplaat nog een beetje mee veert.”

Culinair virtuoos

Overal op boerenerven zie je zwart landbouwplastic dat het kuilvoer afdekt. De kunst is het om het luchtdicht op te spannen zodat geen extra schimmels van buiten het voer kunnen bederven. Wat je daarnaast vaak ziet, zijn na gebruik openstaande kuilen. Dat stelt kuilvoer bloot aan allerlei ongewenste invloeden. Te haastig gebruik maken van je ingekuilde gras is ook niet echt slim. Daarover zegt Wilgenhof:  “Laat de kuil minimaal zes weken, maar optimaal is drie maanden, gesloten. Na opening kan zuurstof tot een diepte van één meter in de kuil doordringen. Dit vraagt om enige planning tijdens het voeren, hou in de winter een voersnelheid van 1.5 tot 2.0 meter per week aan. In de zomer kun je beter een iets hogere voersnelheid aanhouden van 2.5 tot 3.0 meter per week. Dit voorkomt het opnieuw warm worden van het kuilvoer. “ Nooit gedacht dat je als boer met zoveel dingen rekening moest houden. Wat ik in ieder geval van dit college ‘Kuilvoer bewaren ‘heb geleerd , is dat ik op een andere manier naar die soms slordig geopende, morose massa met dat in de wind flapperend landbouwplastic aankijk. De boer moet eigenlijk een culinair virtuoos zijn, wil alles goed gaan. Wie had dat nou ooit gedacht?…………………………………………( wordt vervolgd )

Iedere ochtend tussen 04u00 en 07u00 doet Kees Willemen, journalist en (politiek ) tekenaar uit Onderdendam (Gr.) een ‘Winkelhaakje ‘. Dat is een wandeling van ongeveer 25 minuten met zijn hond Nantske ( een elf jaar oude Golden Retriever –jachtlijn ) aan de oostkant van het Boterdiep in Onderdendam, een klein dorp van 595 inwoners , 14 kilometer ten noorden van de stad Groningen. Dit is al weer de zevende jaargang van ‘ De winkelhaak ’.